Zwilazkowiec Alliancer, April 22, 1975

              NR 32 „ZWIĄZKOWIEC" KWIECIEŃ (Aprll) wtorek 22 - 1975 STR S I czerw@t!vm krzyżem nu kiiliike
Prawic od pierwszego mo-mentu
wystartowania człowieka
w powietrze na maszynie cięż-szej
od niego inaczej mówiąc
na samolocie zaczęto zastana-wiać
się nad tym w jaki spo-sób
będzie można zastosować go
jako środek walki Nie ma w tm nic dziwnego — prawie
wszystkie wynalazki z miejsca
ezłouiek pragnie wykorzystać
dla skuteczniejszego wzajemne-go
mordowania się niestety
Gdy wybuchła wojna w Try-polisi- e
w 1912 roku Włosi po
raz pierwszy użyli samolotu do
celów zwiadowczych A gdy w
dwa lata po tym rozpętała się
gigantyczna zawierucha I woj-ny
światowej okazało się szyb-ko
iż znaczenie tej nowej bro-ni
jest olbrzymie i w wielu wy-padkach
decydujące
Nie brak było jednak — choć
niclicznch — prób użycia po-wietrznych
statków nie dla
wzajemnego tępienia się ale ra-towania
Rozpatrując te sprawę nale
ży cofnąć się nieco do czasów
gdy jedynym środkiem używa-nym
do wznoszenia się w po-wietrze
był balon wolny W ten
okres gdy o samolocie człowiek
dopiero marzył
Pierwszą próbę w tym kie-runku
podjął w 1773 roku zna-ny
lekarz francuski dr dc Bo-sie- r
W długiej swej praktyce
lekarskiej wiele razy był on
świadkiem zgonu pacjenta prze-wożonego
do szpitala normalny-mi
podówczas środkami lokomo-cji
— zaprzęgiem konnym Nie
było jeszcze wówczas bitych
drób nie mówiąc już o jakichś
autostradach nie było samo-chodów
i kolei nic więc w tym
dziwnego iż dla ciężko chorego
taki transport często równał się
wyrokowi śmierci
De Eosicr wpadł na pomysł
zastosowania do przewożenia
chorych i rannych balonu wo-lnego
Podwieszano pod nim no
sze i uwiązywano go do konia
Transport tego rodzaju nie o-znac- zał
zwiększenia jego szyb-kości
chory nie był jednak na
rażony na wstrząsy Wynalazek
ten nie długo cieszył się jednak
powodzeniem i pomysł de Ro-sier- a
mający na celu ulżenie
cierpień chorego i ratowania
mu życia spalił na panewce —
w czasie jednej z początkowych
prób gdy pełnił on rolę prze-wożonego
w ten sposób pacjen-ta
nosze urwały się od balonu
i w upadku na ziemię wynalazca
poniósł śmierć na miejscu
Po jego tragicznym zgonie
prób tego rodzaju zaniechano
tym niemniej wiele osób zasta-nawiało
się w jaki sposób zre-formować
zagadnienie powietrz-nego
transportu chorych i ran-nych
osób Sprawa ta zaczęła
jak się to popularnie mówi „na-bierać
rumieńców" w 1910 ro-ku
kiedy to holenderski lekarz
dr de Mooy zaproponował kom-petentnym
władzom użycie ba-lonów
sterowych do celów sa-nitarnych
konkretnie mówiąc
do transportowania rannych i
chorych W obszernym elabora-cie
na ten temat wyjaśniał on
iż załoga takiego sterowca win-na
posiadać na pokładzie silne
reflektory przy użyciu których
byłaby w stanie odszukiwać ran-nych
żołnierzy na polu bitwy
Te jego projekty nie spotkały
się jednak z większym zaintere-sowaniem
czynników wojsko-wych
które uważały je za zbyt
trudne do zrealizowania
Po raz pierwszy samolot zo-stał
użyty dod transportu cho-rego
w 1912 roku przez francu-skiego
lekarza-pilot- a wojsko-wego
dr Raymonda Był to
pierwszy aparat cięższy od po-wietrza
który ukazał się ze zna-kami
Czerwonego Krzyża wy-malowanymi
na płatach i kadłu-bie
Wypróbowano go w czasie
wielkich manewrów z pełnym
powodzeniem
Gdy wybuchła I wojna świa-towa
dr Raymond zmobilizowa-ny
jako pilot do lotnictwa zg-inał
na froncie walk na samym
początku działań zbrojnych
Ideę jego mającą na celu stwo-rzenie
lotnictwa sanitarnego
przejął po nim jego współpra-cownik
na tym polu por lekarz
dr Chassaing Jak zwykle to by-wa
w podobnych okolicznoś-ciach
konserwatywne koła szta-bowe
długo nie chciały słyszeć
o tej proponowanej przez nie-go
rewolucyjnej metodzie tran-sportowania
rannych Chassaing
nie zrażał się jednak i kilka ra-zy
wykorzystując swe znajomo-ści
wśród dowódców eskadr bo-jowych
przetransportował do
szpitala za ich cichą zgodą cięż-ko
rannych przy użyciu nor-malnych
samolotów zwiadow-czych
Były to jednak spora-dyczne
wypadki po pierwsze
dlatego że samolotów było je-szcze
wówczas stosunkowo nie-wiele
po drugie nie wszyscy
dowódcy jednostek 'lotniczych
chcieli brać na siebie odpowie-dzialność
za takie pozaregula-minow- e
ich stosowanie Poza
tym też trzeba tu również brać
{
pod uwagę ówczesne kłopoty z
transportowaniem ciężko ran-nych
w samolocie absolutnie
do tego nie przystosowanym
Starano się więc umocowywać
nosze z rannym na płatach
wtłaczano ich „na siłę" do ka-biny
obserwatora Oczywiście
wszystko to z całą pewnością nie
wychodziło im na zdrowie
Sytuacja uległa zmianie na
lepsze gdzieś w połowie 1917
roku Upór sztabowców został
przełamany i wyrazili oni wkoń-c-u
zgodę na przydzielenie woj-skowej
służbie zdrowia samo-lotów
które jako przestarzałe
zostały wj cofane z linii
Przebudowano je szybko pod
kątem widzenia przydatności do
transportowania rannych i uży-to
w szerokim zakresie do tej
służby w czasie niezwykle krwa-wych
zmagań na odcinku fron-tu
w rejonie Aisne Nie było ich
wiele ilość ich bynajmniej nie
stała w proporcji do istotnych
w tym zakresie potrzeb Ale i
ta niewielka stojąca do dyspo-zycji
ich liczba wykazała w peł-ni
niezmiernie wielką donios-łość
ich przydatności w ratowa-niu
życia rannych
Wojna skończyła się idea
jednak sanitarnego lotnictwa
nie ulega likwidacji wraz z nią
Zdaje ono po raz drugi chlub-nie
egzamin w okresie kolonial-nych
walk we Francji w Ma-roko
i Syrii Samoloty z czerwo-nym
Krzyżem transportują w
końcu 1920 roku rannych z for-tów
broniących się przed pow-stańcami
arabskimi mającymi
załogi składające się w więk-szości
z żołnierzy Legii Cudzo-ziemskiej
Te odosobnione po-sterunki
były przeważnie odcię-te
i tylko tą drogą można było
rannych ratować Ogółem w o-kre- sie
pół roku najbardziej za-ciętych
walk przetransportowa-no
przy użyciu lotnictwa sani-tarnego
około 800 rannych i
chorych następnie zaś w prze-ciągu
od stycznia do końca li-stopada
1923 roku dalszych
1052 W sumie dzięki lotnictwu
ocalono wówczas od niechyb
nej śmierci przeszło 2400 żoł-nierzy
W najgorętszym okresie
walk w przeciągu jednego tyl-ko
dnia samoloty wyewakuowa-ł- y
rekordową ilość 200 rannych
Okazało się wówczas iż drogą
lotniczą transportować można
chorych na obszarach na któ-rych
wszelki inny przewóz nie
jest możliwy Przykład Francji
natychmiast znalazł naśladow-ców
w innych krajach Lotnic-two
sanitarne narodziło się
rozwijając się w coraz szyb-szym
tempie
Należy tu zaznaczyć iż w o-kre- sie
I wojny światowej oprócz
wyżej wymienionych lekarzy-pionieró- w
francuskich lotnic
WYTNIJ' I
I
no Linie Lotnicze
1 LOT 31
I 2 Air Canada 05 3 LOT 07 oze 4 Air Canada 20 o 5 LOT 28
6 Air Canada 30
7 Air Canada 17
8 LOT 25
9 Air Canada 01
10 LOT 02
11 Air Canada 11
12 Air Canada 18
13 LOT 23
14 Air Canada 29
15 Air Canada 09
16 LOT 20 oX
17 Air Canada '29
18 LOT 17
19 LOT- - 10
ABC Advance Booking
portu w Kanadrio
IoX
o
KOMITET
Związku Polaków
w Kanadzie
St West
M6P 1A7
Tel: 531-444- 4-
WYTNIJ
W" r"VV f' 1
twa sanitarnego: Raymonda i
Chassainga zapisał również
piękną kartę 'nasz rodak inży-nier
Niemirowski
Powstała w wyniku I wojny
światowej niepodległa Polska
po raz użyła samolotu
sanitarnego w 1924 roku W ce-lu
przystosowania go do prze-wożenia
chorych przebudowano
w parku 3 Pułku Lotniczego w
niemiecki wywia-dowczy
aparat typu „Albatros
CX" Nastąpiło to z inicjatywy
ówczesnego dowódcy 3 Pułku
płk pil Camillo Perini'ego ora
szefa sanitarnego Okręgu Kor-pusu
VII w Poznaniu generała
brygady dr Pileckiego które-mu
dopomagał w tej akcji płk
pil dr Jarociński
Przebudowany „Albatros CX"
zdał egzamin ze swej przydat-ności
w czasie manewrów na
poligonie w Biedrusku które
odbyły się w lecie tego roku
on 15 czerw-ca
chorego żonierza do II Szpi-tala
Okręgowego w Warszawie
ratując mu życie Aparat piloto-wał
sierż pil Piotr Korecki
Gdy w jakiś czas po tym uległ
on katastrofie na samolocie
myśliwskim „Spad 61 cl" i od-niósł
ciężkie obrażenia miano
go również z
miejsca drogą po-wietrzną
do szpitala Niestety
wysłany samolot został uszko-dzony
w czasie lądowania na
mało nadającym się do tego ce-lu
terenie i Korecki zmarł w
wyniku otrzymanych obrażeń
Wielkim entuzjastą rozbudo-wy
lotnictwa sanitarnego był
kierownik utworzonego działu
medycyny lotniczej ppłk dr
Różycki Z jego inicjatywy zo-stają
zakupione we Francji sa-moloty
sanitarne typu „Han-rio- t
xrV" (produkowane następ
(ABC )
Odlot
maj
maj
maj
maj
maj
czerwiec
czerwiec
Upiec
lipiec
lipiec
Upiec
czerwiec
czerwiec
maj
czerwiec
Upiec
wrzesień
wrzesień
paźdz paźdz
Charters
TRAVEL CENTRĘ
1590
M6P 1A7
Te!: 533-841- 7
WIWM I
nie seryjnie na zaku-pionej
licencji w „Sa-molot"
w Poznaniu pod
„Hanriot
oraz z maszyny
z I wojny
„Br egu XIV"
Pierwsze próby z nimi
znani piloci: por pil
Kazimierz i kpt pil
(zmarł w
w 1974 roku))
sanitarna
XIV" któ-ry
zakupiony został ze składek
Był to
samolot raczej On to
właśnie uległ lecąc
rannego w sierż pi)
Koreckiego lądując przymuso-wo
wskutek defektu silnika z
załogą: st sierż pil
Przybylski i st sierż sanit Sta-nisław
ścibło którzy cudem
wyszli bez szwanku gdy aparat
zawadził o słup te-lefoniczny
wypadek tego apa-ratu
miał gdy leciał on
aby zabrać z niej dwóch
ciężko chorych żołnierzy
uszkodzeń
na tere-nie
został odesłany
"do remontu
okazały
się bardziej nadając
się doskonale lądowań
tego było
przez Lotnictwa w
sztuk
tych które
pełniły doskonale służbę w tran-sporcie
chorych '
Była ona bardzo owocna wo-bec
słabo rozwiniętej sieci dróg
zwłaszcza na wschodnich obsza- -
%
w
Niedziela 27 kwietnia 1975 r po poł
West Park Secondary School - Toronto
1515 Bloor St West (przy Dundas st)
PROGRAMIE:
zarys polskiego w Kanadzie
film dokumentalny z życia polskich emi-grantów
''
9 występy chórów zespołów ta-necznych
oraz solistów z Toronto i Hamiltonu
BILETY: — dorośli $250 — studenci $100 — młodzież do
lat — bezpłatnie
Bilety można nabywać w Canadian Trawel Express 185 Ron- -
cesvalles Ave (naprzeciw Credit oraz w dniu
przy wejściu Auditorium
Dochód jest na Muzeum Polskich
ZAPRASZAWY!
ZACHOWAJ
na
Przeloty charłerowe
- -
66 Ibs
POLSKICH
TORONTO
Bezpośrednio
1638
Ont
Przetransportował
marzec
lipiec
WYTNIJ
Powr6t Cześ trwania
25
25
28
18
02 Upiec
13 sierpień
30 Upiec
30 sierpień
06 sierpień
23 lipiec
23 sierpień
17 sierpień
20 sierpień
20 sierpień
sierpień 30 sierpień
sierpień 17 wrzesień
sierpień 20
10 paźdź
24
nodleęaia zatwierdzenhi
HIGH PARK
Bloor St W
Toronto Ont
533-823- 5
533-949- 6 533-949- 7
ZACHOWAJ
podstawie
wytwórni
ozna-czeniem
XXVinS")
przerobiony wy-wiadowczej
końca
światowej et
Kalina
Ignacy Gedgowd To-ronto
Służba otrzymała
najpierw „Bregueta
członków-aptekarz- y Towarzys-twa
Farmaceutycznego
pechowy
kraksie po
wypadku
Franciszek
przydrożny
Następny
po wyremontowaniu go
miejsce do
Mławy
poważnych lą-dując
nieodpowiednim
ponownie
„HanriotyXXVIIIS"
przydatne
do na
przygodnych terenach Potwier-dzeniem
zamówienie
Dowództwo"
wytwórni 20
aparatów następnie
Uroczystość okazji STULECIA
Osadnictwa Kaszubów Ontario
godz'4'OO
W
osadnictwa
pierwszych
najlepszych polonijnych
12
Union)
do
przeznaczony Pionierów'
SERDECZNIE
ZACHOWAJ Wycieczki do Polski
rok 1975
Charters Ali CANADA ®
LINII LOTNICZYCH
przepro-wadzali
„Samolot"
Audirorium
„Spotkania"
TORONTO
najtaniej bagażu
samolotami
LOT Uvfcj--Ji
Ceny bilttiw
dla dorosłych
wyprzedane (sold)
wyprzedane (sold)
wyprzedane ftoid)
wyprzedane (sold)
wyprzedane feold)
Wyprzedane (sójd)
wyprzedane (s$d)
wyprzedane (sold) o
wyprzedane (sold) 1 wyprzedane (sold)
wyprzedane (sold)
wyprzedane (sold)
28 dni 47000
22 dni 47000
21 dni 45000
28 dni 39500
22 dni 39500
23 dni 39500
14 dni 35000
prze? Ministerstwo Jrans- - 8
I
8xo
SYRENA TRAVEL !
LIMITED
k1684 Gyeen St J¥
Toronto Ont Cand
M6R 1B3
Telex' #06-2202- 9
Tel (416) 53394S6
Rezerwacji ndiez) uoKonać natycnmiasi ait nie później jak 70 dni przed odlotem
— Dzieci w latach 2-- 12 płacą o $2500 mniej od ceny dla dorosłych
— Dzieci do lat 2 na kolanach rodziców cena przelotu $5000 bez uprawnienia do bagażu
— Obowiązkowi ubezpieczenia zwrotu kosztów biletu podlegają wszyscy uczestnicy 'wjefc
czek od lat 2 wzwyż Powyższe ubezpieczenie zwraca koszt biletu tylko w razie
choroby lub wypadku uniemożliwiających podróż
WYCIECZKA Z POLSKI:
odlot z Warszawy 24 czerwca powrót z Kanady 21 sierpnia (2 mieś) 1975
Zgłoszenia NAJPólNIEi do 30 Icwlłtnla
DALSZYCH INFORMACJI UDZIELA I REZERWACJE PRZYJMUJE:
WYCIECZKOWY
Bloor
Toronto
531-482- 6
I
pierwszy
Poznaniu
przetransportować
wypadku
Do-znał
i
I
WARSZAWA
—
ZACHOWAJ
rach kraju Niezależnie od swej
głównej funkcji sanitarne lot-nictwo
wielekroć dokonywało
zrzutów środków sanitarnych a
nawet żywności odciętym powo-dziami
miejscowościom odszu-kiwało
zabłąkanych na morzu
rybaków a nawet niszczyło lek-kimi
bombami tworzące sie na
rzekach zatory lodowe Ponie-waż
zasięg „Hanriotów" nie był
wielki zaszła konieczność bu-dowy
na całym terenie kraju
zwłaszcza w jego mniej dostęp-nych
okolicach sieci odpowie-dnio
do tego przystosowanych
lądowisk
Nie brak było wśród wojsko-wych
kół zamiarów wyposażenia
polskiego lotnictwa sanitarnego
w śmigłowce nie dały one jed-nak
wyniku ponieważ nie były
one jeszcze w tym czasie odpo-wiednio
sprawne poza tym
koszt ich był bardzo wysoki i w
Polsce ich nie produkowano
W międzyczasie krajowe wy-twórnie
lotnicze przystępują do
konstruowania własnych typów
samolotów sanitarnych z dosko-nałym
wynikiem W 1932 roku
zakłady Plagę i Laśkiewicz w
Lublinie opracowują samolot
„Lublin RXVI bis" który w
Międzynarodowym Konkursie
Samolotów Sanitarnych w Ma-drycie
otrzymuje pierwsze miej'-sc-e
zdobywając Puchar Ra-phae- la
W wyniku tego firma
otrzymuje zamówienie na wy-konanie
pięciu maszyn tego ty-pu
które następnie używane
były do wybuchu wojny
Doświadczalne Warsztaty Lot-nicze
w Warszawie przerabiają
w 1937 roku swój doskonały
samolot turystyczny „RWD13"
na aparat sanitarny w wersji
„RWD13S" i wykonują ich
cztery które znakomicie pełnią
następnie służbę z tego trzy w
wojsku
Lubelska Wytwórnia Samolo-tów
(dawny Plagę i Laśkiewicz
wykupiona przez państwo) w
Lublinie opracowuje samolot
sanitarny „LWS2" który po
raz drugi zdobywa dla Polski
Puchar Raphaela Pełni on na-stępnie
służbę do 1 września
1939 roku
W kampanii wrześniowej
1939 roku lotnictwo sanitarne
nie odegrało bo odegrać nie
mogło żadnej większej roli w
panującym chaosie klęski Za-znaczyć
tu trzeba także iż „bo-haterscy"
lotnicy hitlerowskiej
Luftwaffe ostrzeliwali samolo-ty
oznaczone Czerwonym Krzy-żem
na równi z aparatami woj-skowymi
podobnie jak bom-bardowali
z zimną krwią tak sa-mo
znaczone pociągi sanitarne
i szpitale Nie oznacza to by by-ło
ono całkowicie bezczynne z
tym jednak iż kilka sporadycz-nych
wypadków transportu ran-nych
przeprowadzono na ma-szynach
bojowych
Obecnie lotnictwo sanitarne
jest w PRL bardzo szeroko roz-budowane
Wystartowało ono w
1946 r przewiezieniem z War-szawy
do Częstochowy szcze-pionki
dla -- ratowania żyycia
ciężko chorego następnie zaś w
1949 roku przetransportowa-niem
do szpitala w Poznaniu
pacjenta co uratowało mu ży- -
cie Jako sprzęt użyte były w
obu przypadkach samoloty Ae-roklubów
i pilotami ich byli
ich Członkowie: instruktor Ta-deusz
Szymański i Tadeusz
Więckowski Ten ostatni w ja-kiś
czas po tym objął funkcje
kierownika zorganizowanego
lotnictwa sanitarnego
Dziś polskie lotnictwo sani-tarne
dysponujące licznym do-skonałym
sprzętem konstrukcji
i produkcji krajowej — tak sa-molotami
jak i śmigłowcami —
stoi w czołówce wszystkich lot-nictw
sanitarnych w świecie
Rozbudowane jest imponująco
we wszystkich większych miej-scowościach
ma ono swe siedzi-by
i w każdej chwili gotowe
jest do akcji ratowniczej Nie-zależnie
od normalnej służby
sanitarnej — transportu cho-rych
prowadzi wio akcje rato-wnicze
na morzu i w górach
przede wszystkim w Bieszcza-dach
Od 1955 do 1973 roku odbyło
ono imponującą ilość 128283
lotów Tyle razy podejmowano
akcje których celem było rato-wanie
zagrożonych śmiercią
osób
Samolot ze znakami Czerwo-nego
Krzyża na płatach i kadłu-bie
zdał chlubnie egzamin Dziś
bez niego trudno sobie po pro-stu
wyobrazić działalność służ-by
samarytańskiej
Jerzy Rozwadowski
Najkorzystniej
kupić
lub
sprzedać
za pośrednictwem
"ZWIĄZKOWCA''
Sławne i niesławne
Najwick polska aktor--
dramatyczna gwiazda dwóch
kontynentów urodziła sie w
Krakowie dnia 12 X 1840 r
Bvla córka wdowy do kupcu
krakowskim JÓ7efv Bendo-ue- j
i Michała Opida muzy-ka
z zamiłowania zarabiaia-ces- o
na życie jako urzędnik
Wdowa nrowadziła kawia-renkę
w Krakowie w której
mała Helenka podawała stu-dentom
kawę i mleko W do-mu
bvła atmosfera artystycz-na
iako że dwaj starsi bra-cia
Bendowie byli aktorami a
jeden muzykiem Helenka
iuż w domu wysteDowała z
braćmi w przedstawieniach
amatorskich ale na prawdzi-wej
scenie wystąpiła maiac
lat 21 w Bochni Jej domo-wy
nauczyciel potem reżyser
i partner teatralny a także
oiciec Rudolfa z czasem
sławnego budowniczego mo-stów
w Ameryce znanego ja-ko
Ralph Modjeski poznał
się na talencie dziewczyny
bardzo wcześnie i on to
wciągnął Opidównę do tea-tru
Zakochana w nim bez-brzeżnie
dziewczyna opuściła
Kraków gdv miało sie uro-dzić
jej nieślubne dziecko i
zamieszkała z Gustawem Zi-majer-em
w Bochni Stamtąd
powędrowali już we trójkę z
teatrem' objazdowym do Są-cza
Rzeszowa Sambora i
Brodów pod artystycznym
pseudonimem Modrzejewska
W Samborze urodziła się
w r 1862 córeczka Zimajera
nota bene w dwie godziny po
odegraniu przez Helenę głów-nej
roli w pięcioaktowej sztu-ce
Dziecko zmarło mając
trzv lata W czasie tury ob-jazdowej
zobaczył Modrze-jewską
delegat dyrekcji tea-tru
lwowskiego i zapropono-wał
zaangażowanie do Lwo-wa
co przyjęte zostało z en-tuzjazmem
Sukcesy Modrze-jewskiej
budziły w stosunku
do niej zazdrość innych akto-rek
Tylko Aniela Aszperge-row- a
znana naonczas drama-tyczk- a
darzyła Helenę opie-ką
i sympatią Ale Modrze-jewska
utrzymująca dwoje
dzieci matkę siostrę Józie i
służącą a czasem i przegry-wającego
w karty Zimajera
przeniosła się do Stanisławo-wa
gdzie ofiarowano jej
wyższą gażę Stamtąd prze-niosła
się z całą rodziną do
Czerniowiec gdzie świeciła
triumfy w polskim teatrze
Lucjana Ortyńskiego W ro-ku
1864 Zimajer-Modrzejew-s- ki
objął w Czerniowcach dy-rekcje
obu teatrów — pol-skiego
i niemieckiego Hele-na
mimo patriotycznych opo-rów
przeciwko występowaniu
w języku zaborcy intensyw-nie
szlifowała swoją niem-czyznę
Tymczesem życie jej z Zi-majer- em stało sie tak uciążli-we
że przy pomocy brata
Feliksa Bendy znanego akto-ra
uzyskała zatrudnienie w
teatrze krakowskim i zabraw-szy
synka uciekła w lipcu
1865 r z Czerniowiec Miesz-kała
u Bendów i pracowała
z niebywała energią i wy-trwałością
Uzupełniała swo-je
średnie wykształcenie u-czy- ła
się francuskiego gry-wała
na fortepianie i wkuwa-ła
role Już pierwszy występ
przyniósł jej świetne recen-zi- e
ale podbiła Kraków rola
Barbary Radziwiłłówny w
sztuce Felińskiego a potem
księżniczki Eboli w "Don
Karlosie" Teraz już rywali-zowała
o pierwszeństwo z sa-mą
Antoniną Hoffmannów-n- a
Sukcesy przyćmił zgrzyt
gdy Zimajer porwał małego
Dolcia Wiele trudu i czasu
upłynęło zanim Modrzejew-ska
odzyskała dziecko Tym-czasem
uczyła się jednej roli
po drugiej Jej sława rosła
W owym czasie podczas
gościnnych występów w Po-znaniu
poznała Karola Chła-powskiego
arystokratę pow-stańca
więźnia Moabitu
człowieka niezwykle kultu-ralnego
i wykształconego
który odtąd snuł się jak cień
za nia Gdy wyjechała do Pa-ryża
dla podkształcenia się w
języku Chłapowski znający
doskonale miasto był nieoce-nionym
przewodnikiem Mo-drzejewską
wzruszała roman-tyczna
miłość młodego ary-stokraty
ale też imponowała
jej Oto nieślubna córka
swojej matki niewiadomo ja-kie"
właściwie nosząca nazwi-sko
Bendówna czy Opidów-n-a
nieślubna żona Zimajera
mogła przełamać jakże wyso-kie
bariery społeczne zostać
wielką damą Zgodziła się
zostać żoną Karola Chłapow-skiego
W tymże samym cza
Polki
sie zaproponowano jej stałą
pracę w Warszawie co by-ło
ogromnym wyróżnieniem
Modrzejewska zażądała nie-zwykle
wysokiego honora-rium
Niechęć wśród akto-rów
narastała zanim jeszcze
Modrzejewska przyjechała do
stolicy W prasie ukazał się
zjadliwy artykuł Józefa Kp-nig- a
męża znanej aktorki
Palińskiei na temat prowin-cjonalnych
aktorek ośmiela-jących
sie rywalizować z u-znan- ymi
gwiazdami warszaw-skimi
We wrześniu 1868 r
odbył sie ślub Chłapowskich
i zaraz młoda Dara wyjecha-ła
'z Krakowa do Warszawy
W Warszawie już od po-czątku
czekały panią Karolo-w- ą
Chłapowską trudności
Przygotowała na swój debiut
rolę pani Aubrey w sztuce
Dumasa — svna Zagrała ja
na próbie tak wspaniale że
pod pozorem choroby jedne-go
z aktorów nie dopuszczo-no
do występu Zapropono-wano
Modrzejewskiej nie-zwykle
trudna rolę Adrianny
Lecouvreur Za rada życzli-wego
jej reżysera Jasińskie-go
artystka starała się grać
na próbach jak najgorzej
Bez strachu dopuszczono ja
do premiery która stała się
oszałamiającym triumfem
Na sali było 1089 widzów
którzy przybyli obejrzeć nie
tylko Modrzejewską ale Ka-rolo- wą
Chłapowską Sp'rawa
mezaliansu Chłapowskiego
była bowiem przedmiotem
nieustających plotek Po wy-stępie
stolica szalała z entu-zjazmu
Złożono Chłapowskim
dwa tysiące biletów wizyto-wych
Następnym pasmem
sukcesów był powrót do Kra-kowa
na dokończenie kon-traktu
Udało się także udo-bruchać
rodzinę Chłapow-skich
Generał Dezydery
Chłapowski z Turwi stryj
Karola przyjął artystkę
życzliwie Wszelkie uDokorze-ni- a
doznane w młodości przy-bladły
W Warszawie królowały
Salomeą Palińska Wiktoryna
Bakałowiczowa i Aleksandra
Rakiewiczowa — Wszystkie
one widziały w Modrzejew-skiej
groźną rywalkę Pod-czas
gdy sława jej Tosia w
prasie poczęła się ukazywać
paszkwilancka powieść Ed-warda
Lubowskiego z aluzja-mi
do przeszłości Modrzejew-skiej
W roku 1875 na przed-stawieniu
"Nietoperzy" ak-tor
grri-"- " pasożyta i próż-niaka
ucharakteryzował sie
na Karola Chłapowskiego Z
proponowanym przez Mo-dzejews- ką
repertuarem też
bywały trudności W domu
Chłapowskich powstał w gro-nie
przyjaciół nomysł założe-nia
farmy w Ka'ifornii i osie-dlenia
się tam Henryk Sien-kiewicz
gorący wielbiciel Da-ni
Heleny wyruszył na reko-nesans
Dnia 13VII1876 Chłanow-sc- y
z synem Modrzejewskiej
rysownik Łucjan Paprocki i
ziemianin Sypniewski z rodzi-ną
opuścili Warszawę Sien-kiewicz
wynajął dla nich w
Anaheim Landing prześlicz-nie
położony domek Ale go-spodarowanie
w nowych wa-runkach
nawet dla Sypniew-skiego
zawodowego rolnika
okazało się za trudne Pani
Helena poczęła gwałtownie
uczyć się angielskiego Nie-strudzenie
pomagała jej w
tym Jo Tucholsky córka pol-skiego
emigranta oczarowa-na
urokiem wielkiej artystki
i jej szalonym wysiłkiem nad
opanowaniem obcego języka
Po pierwszych niepowodze-niach
udało się przyjaciół-kom
dotrzeć do kierownika
"California Theatre" Barto-na
Hilla i znanego aktora Mc
Cullough Mimo obcego ak-centu
Modrzejewskiej Mc
Cullough zaproponował jej
rolę Adrianny Już pierwszy
występ był sukcesem Recen-zje
amerykańskie były wspa-niałe
Jeszcze bardziej entu-zjastycznie
pisał do prasy
warszawskiej Litwos — Sien-kiewicz
Po roli Adrianny
poszła rola szekspirowskiej
Julii Potem już premiery
goniły jedna za drugą Mo-drzejewska
występująca pod
skróconym nazwiskiem Mod-jesk- a
pracowała jak szalona
Sukces mierzył jej agent tea-tralny
możliwościami zarob-kowymi
a te rosły w miarę
rozgłosu Pieniędzy nie moż-na
było nastarczyć bo uloko-wane
w farmie oszczędności
Chłapowskiego nieprzynosi-ł- y
żadnych dochodów Wręcz
przeciwnie utopijny falan-ste- r
potrzebował inwestycji
Po sukcesach w Nowym Jor-ku
i Bostonie artystka odby-ła
tournee po całych Stanach
Zachwycił sie nia wielki poe-ta
amerykański H W Long-fello- w
który później pomógł
Modrzejewskiej wystąpił w
Londynie W miarę zdobywa-nia
sławy sytuacja material-na
pozwala już artystce po-dróżować
po Ameryce włas-nym
wagonem Egzotyczna
hrabina zapraszana jest z
mężem do nailepszych do-mów
amerykańskich
W blasku chwały wyjeżdża
na iubilcusz Kraszewskiego
do Krakowa w roku 1879
Bvło to wielkie święto naro-dowe
i pochód triumfalny
Warszawa i Poznań manifes-tują
swój zachwyt Zdarzyła
sie jednak i tragedia Ucznio-wie
gimnazjalni ofiarowali
artystce wieniec 7 biało-czerwon- a
wstęga za co wydalono
ich ze szkół z wilczym bile-tem
Inicjator imprezy Igna-cy
Neufeld chcąc ratować
kolegów popełnił samobójst-wo
Modrzejewska wzięła u-dz- iał
w jego pogrzebie któ-ry
stał sie wielką manifesta-cja
patriotyczną
Z Polski udali się Chła-powscy
do Londynu Listy
polecające Longfellow'a i o-sob- iste
koneksje rodziny
Chłapowskich utorowały dro-gę
do ekskluzywnych towa-rzystw
angielskich Londyń-ski
debiut w "Damie Karne-liowej- "
był znów sukcesem
natomiast Julia szekspirow-ska
spotkała się z powścią-gliwa
a czasem wręcz nie-przychylną
krytyką Angli-kom
nie chciało pomieścić
się w głowie że cudzoziemka
mogła odważyć sie występo-wać
w ojczyźnie Shakespea-re'- a
Toteż po powrocie do
Stanów Modrzejewska uwa-żała
sobie za wielkie osiąg-niecie
tournee artystyczne z
największym aktorem szeks-pirowskim
na świecie — Ed-winem
Booth
Nieszczęsną farmę w Kali-fornii
udało sie sprzedać
Chłapowski zakupił i urządził
inną farmę w Santiago Ca-nyo- n
do której artystka wra-ca
po swoich licznych podró-żach
Było tych objazdów a-meryka-ńskich
26 w sumie
Czternaście razy przekracza-ła
Modrzejewska Atlantyk
kursując pomiędzy Europą i
Ameryka W roku 1895 wy-dalono
ją z Warszawy z za-kazem
wjazdu do Cesarstwa
Rosyjskiego za jej patriotycz-ne
wystąpienie na Międzyna-rodowym
Kongresie Kobiet
w Chicago Wystąpiła Mo-drzejewska
w swoim życiu w
260-ci- u rolach w tym w 35-ci- u
po angielsku Była żarli-wa
propagatorka Shakespea-re'- a
w Polsce Grała 17 po-staci
szekspirowskich Pod
koniec życia osiadła na swo-jej
farmie a następnie we
własnej posiadłości w New-port
gdzie zmarła na uwiąd
nerek dnia 8IV1909 roku
Zabalsamowane ciało prze-wieziono
do Krakowa gdzie
pogrzeb artystki zgromadził
nieprzebrane tłumy Chła-powski
pozostał na stałe w
Polsce i przeżył o 5 lat swą
ukochaną żonę dla której po-święcił
całe swe życie Do
dziś istnieje w Zakopanem
szkoła koronkarstwa ufundo-wana
przez Modrzejewska
Po jej śmierci zostały opubli-kowane
pamiętniki w roku
1910 po angielsku a w 1957
po polsku gdzie przewija się
nić usprawiedliwienia że po-święciła
swój talent nie Po-lakom
lecz Amerykanom Być
może wszakże że jej amery-kańska
sława więcej przyspo-rzyła
Polakom splendoru niż
by można było oczekiwać po
pozostaniu w kraju
Joanna Matejkowa
NA ANTENIE
Dodatek do miesięcznika
„Biały Orzeł" zawiera w nu-merze
— luty 1975 r nastę-pujące
pozycje:
Jotmir: Podziw — słowo za-pomniane
M Kukieł: Między pesymiz-mem
i optymizmem
S Kodlicki: Powstanie ślą-skie
P Hecoak: Roman Wajda i
jego dzieło
L Kruszelnicki: Majstruj
sam y
Nieogłoszone awanse ofi-cerskie
Kronika kulturalna
Polacy w świecie l
M Kierkto: Fraszki
PĆA PUBLICATIONS Ltd
20 Oueens Gate Terracc
London England
: _!